آموزش سرودن ترانه

مهمترین ویژگی ترانه، بیان احساسات در قالب کلمات موزون به صورت محاوره ای و با زبان عامیانه است.
به عنوان مثال ما در ترانه بجای آسمان میگوییم آسمون / بجای آنجا میگوییم اونجا / بجای میروی میگوییم میری

ترانه سرا باید به تمام اصول شعر و شاعری آشنا باشد، ولی میتواند گاهی قواعد شعر کلاسیک را نادیده بگیرد.
تاکید میکنم ترانه سرایی میتواند اصول شعر کلاسیک را نادیده بگیرد که این اصول را بلد باشد و عالمانه از این اصول سرپیچی کند.
متاسفانه امروزه شاهدیم که بسیاری از کسانی که با عنوان ترانه سرا، ترانه های بدون قافیه و وزن وارد موسیقی میکنند، هیچ چیز از شعر و شاعری نمیدانند و باعث آشفتگی این هنر شده اند و برای خود دلایلی میاورند که فلان آهنگ که به شهرت رسیده هیچیک از قواعد و اصول را رعایت نکرده (عذر بدتر از گناه) و این فاجعه در حال انتقال به نسلهای بعدی است.

عموما ترانه دارای دو بخش هست. (وِرس/قسمت/پارت)
و هر بخش (وِرس) دارای یک ترجیع بند (کورِس) هست
ترجیع بند (کورس) : همان قسمتی از ترانه هست که در پایان پارتهای اول و دوم تکرار میشود

تعداد بیتهای ترانه ؛ عدد ثابت و مشخصی ندارد.
اما باید به اندازه ای باشند که دو بخش آهنگ را تکمیل کنند و چه بهتر که خود ترانه سرا با برنامه ریزی فکری که برای ترانه داشته، بخش ترجیع بند را نیز از قبل برای آهنگساز و خواننده مشخص کند.

………………….      ………………….
………………….      ………………….

………………….      ………………….
………………….      ………………….

………………….      ………………….
………………….      ………………….

………………….      ………………….
………………….      ………………….

………………….      ………………….
………………….      ………………….

………………….      ………………….
………………….      ………………….

رنگهای آبی وِرس (متن) ترانه
رنگهای قرمز کورِس (ترجیع بند)

مجید فاضلی

ترجیع بند

ترجیع بند تقریبا مهمترین قسمت آهنگ است که بهتر است خلاصه ای مختصر و مفید از ماجرای ترانه را به شنونده برساند. (همان قسمتی که معمولا در کنسرتها همه با خواننده همخوانی میکنند)
تعداد هجاهای ترجیع بند میتواند دقیقا برابر با دیگر بیتهای ترانه باشد.
اما ترانه سراهای باهوش و باتجربه معمولا سعی میکنند ترجیع بند را با تعداد هجای متفاوت از ورس بنویسند (البته این تغییر در تعداد هجاها باید بر اساس اصول رعایت وزن اتفاق بیافتد) این یک موضوع کاملا حسی و درونی هست که ترانه سرا خلق میکند و با تغییر دادن تعداد هجاها در ورس و کورس وزن آهنگ بهم نمیریزد اما ملودی دچار تغییرات خاص و جذاب میشود.
در ادامه کمی بیشتر دراینباره توضیح دادم

………………….      ………………….
………………….      ………………….

…………………………..
…………………………..

رنگهای آبی ورس (متن) ترانه
رنگهای قرمز کورس (ترجیع بند)

برخی از ترانه ها هم کلا ترجیع بند ندارند . این قبیل ترانه ها معمولا به صورت داستانی ، یک موضوع را تا پایان روایت میکنند.

مجید فاضلی

وزن در ترانه

وزن در ترانه ؛ باید دقیقا مانند شعر کلاسیک رعایت شود.
فقط در یک صورت میتوان از وزن شعر کلاسیک سرپیچی کرد.

زمانی که ترانه بر اساس ملودی نوشته شده باشد

در این شرایط ملودی است که جایگاه وزن را تثبیت میکند و حالا اگر متن ترانه را جوری بنویسیم که برخی از کلمات و عبارات توسط خواننده کمی کوتاهتر یا بلندتر از حد استاندارد آن کلمه خوانده شوند مشکلی بوجود نمی آید.
با توجه به اینکه ملودی بر اساس ریتم موسیقی طراحی میشود و ریتم های موسیقی دارای چهارچوب های مشخصی هستند ، پس ملودی براحتی میتواند بار مسئولیت وزن و عروض را به عهده بگیرد.

در نتیجه ؛ ترانه ای که قرار است بدون توجه به قواعد عروضی نوشته شود یا باید بر اساس ملودی از پیش تعیین شده نوشته شود یا باید ترانه سرا در همان لحظۀ سرودن ترانه ، برایش ملودی خلق کند و ترانه را همراه با ملودی در اختیار خواننده یا آهنگساز بگذارد.

وزن ترجیع بند (کورِس)
وزن ترجیع بند نیاز نیست دقیقا مثل ورس ها باشد. اتفاقا تغیر وزنِ ترجیع بند ، نسبت به وِرس ها ، میتواند باعث زیبا شدن ترانه و همچنین آزادی عمل آهنگساز برای ساختن ملودی های زیباتر شود.
اما این تغییر وزن باید طبق چه اصولی انجام شود؟
آیا میشود وزنی که هیچ شباهتِ ریشه ای با وزن ورس ندارد در ترجیع بند ایجاد کرد؟
خیر ؛ این تغیر وزن باید طبق یکی از مشتقات عروضی وزن ورس شکل بگیرد. (برای درک این مطلب باید به علم عروض آشنا باشید)
البته در خیلی از موارد ترانه سراهایی هستند که بدون داشتن علم عروض و به صورت ذاتی این تغییر وزن را به درستی انجام میدهند.

مجید فاضلی

قافیه در ترانه

قافیه و ردیف در ترانه دقیقا مثل شعر کلاسیک هست.
اما با توجه به اینکه ذات ترانه برای خوانندگی و همراهی با موسیقی خلق میشود گاهی میتوان از قافیه های صوتی (هم آوا) استفاده کرد. این کار با ظرافت خاصی انجام میشود و کار آسانی نیست. (و البته به تعداد کم و محدود در یک ترانه)

این دو نمونه ، نمونه های غلطی از هم قافیه های هم آوا هستند.
“شر شده” / “همدست شده“
“مجنون” / “عاشقم کُن“
شاید شما در آهنگهای امروزی از این قبیل قافیه ها ببینید اما معمولا آهنگساز و خواننده سعی میکنند سریع از روی این عبارات عبور کنند و با حجمی از ابزار تولید موسیقی آنرا پوشش دهند که مخاطبِ عام متوجه نشود چه اتفاقی افتاده.

عبارت های زیر قافیه های صوتی هستند که اگر خواننده خوب اجرا کند ، حتی اگر واضح خوانده شوند ، مشکلی ایجاد نمیکنند و میتوانند به یک هم قافیۀ صوتی تبدیل شوند.

“نخوابیده” / “امون میده”

معرفی یک مثال موسیقایی
مثلا در آهنگ بارون کلمات (بارون) و (آروم) در اول و آخر دو بیت به موازات هم جابجا و تکرار شده اند با اینکه این دو کلمه در آهنگ بارها و کاملا واضح شنیده میشوند ، اما اصلا ذهن را درگیر یه اشکال ادبی نمیکنند.
به ترجیع بندِ این آهنگ دقت کنید اینجا کلیک کنید

ما در یک ترانه ، میتوانیم از هم قافیه های صوتی (هم آوا) به صورت محدود استفاده کنیم
البته اگر قرار باشد متن ترانه را بدون هیچ آهنگ و ملودی برای کسی ارسال کنیم بهتر است در ذیل متن اشاره کنیم که در فلان بیت از قافیه های هم آوا استفاده شده ، تا از سوءتفاهم و قضاوت اشتباه درباره اثر شما جلوگیری شود.

هم قافیه های صوتی (هم آوا) از نظر اغلب اساتید ادبیات و شعر مورد تایید نسیتند. اما ورود آنها به دنیای موسیقی امری اجتناب ناپذیر شده. پس چه بهتر که درباره آنها موشکافانه حرف بزنیم تا حداقل به بهترین شکل ممکن مورد استفاده قرار بگیرند.

انواع مختلف قافیه های صوتی را در آهنگهای رپ به وفور میشود پیدا کرد ، ساختار و جنس موسیقی رپ به گونه ای هست که قافیه های صوتی را میتوان بیشتر استفاده کرد و کمتر به عنوان یک اشکال محسوب میشوند و حتی در مواقعی که خیلی حرفه ای طراحی میشوند به عنوان یک خلق پیچیدۀ هنری مورد توجه قرار میگیرند.

مجید فاضلی

صفحۀ اول سایت

آموزش ترانه سرایی / کارگاه ترانه